Đối với các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán (TTCK), thời gian hoàn tất thanh toán giao dịch chứng khoán có tính quyết định đối với thời gian hoàn tất một chu kỳ giao dịch mua, bán chứng khoán, và là một trong những yếu tố ảnh hưởng đáng kể đến kế hoạch, chiến lược đầu tư của họ cũng như khả năng sinh lời của dòng vốn đầu tư. Chính vì vậy, thông tin Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) đang phối hợp với các thành viên trên TTCK thực hiện triển khai việc rút ngắn thời gian hoàn tất thanh toán giao dịch chứng khoán đối với các chứng khoán có chu kỳ thanh toán T+2 kể từ ngày 29/8/2022 đã đem lại nhiều kỳ vọng cho nhà đầu tư bởi đây là một trong những yếu tố có thể kích hoạt dòng tiền vào kênh đầu tư chứng khoán. Tạp chí Chứng khoán đã phỏng vấn TS. Nguyễn Sơn - Chủ tịch Hội đồng Quản trị VSD xung quanh vấn đề này.
 

Thưa ông, trong bối cảnh TTCK đang có diễn biến chưa được tích cực thì thông tin về việc rút ngắn thời gian hoàn tất thanh toán giao dịch chứng khoán có chu kỳ thanh toán T+2 đã hỗ trợ kịp thời và đem lại nhiều kỳ vọng cho nhà đầu tư, ông có thể chia sẻ rõ hơn về kế hoạch này? 
Thời gian hoàn tất thanh toán giao dịch chứng khoán luôn nhận được sự quan tâm của nhà đầu tư do nó quyết định đến thời gian hoàn tất một chu kỳ giao dịch mua, bán chứng khoán, và là một trong những yếu tố ảnh hưởng đáng kể đến kế hoạch, chiến lược đầu tư của nhà đầu tư cũng như khả năng sinh lời của dòng vốn đầu tư. Về mặt kỳ vọng, nhà đầu tư, thành viên thị trường cũng như VSD luôn mong muốn thời gian hoàn tất thanh toán là ngắn nhất có thể để có thể gia tăng tính thanh khoản cho thị trường cũng như vòng quay vốn đầu tư. Tuy nhiên, việc rút ngắn thời gian thanh toán giao dịch chứng khoán không chỉ phụ thuộc vào VSD mà đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ của các bên liên quan như các thành viên thị trường, ngân hàng thanh toán... trong đó bao gồm khả năng cải tiến về năng lực hệ thống, quy trình nghiệp vụ, quản trị rủi ro của thành viên thị trường, sự thông suốt của hệ thống chuyển tiền liên ngân hàng để đảm bảo cho hoạt động thanh toán diễn ra an toàn, thông suốt, tránh xảy ra trường hợp mất khả năng thanh toán.
Trên thực tế, thời gian thanh toán đối với giao dịch cổ phiếu của Việt Nam đã từng bước được rút ngắn từ T+4 khi TTCK mới đi vào hoạt động đến chiều T+3, sáng T+3 và rút xuống chiều T+2 từ ngày 01/1/2016. Chu kỳ thanh toán giao dịch cổ phiếu T+2 hiện nay của Việt Nam là phù hợp với thông lệ quốc tế và thời gian chúng ta rút ngắn từ T+3 xuống T+2 thậm chí còn sớm hơn một số TTCK lớn trong khu vực như Nhật Bản đến năm 2017, Thái Lan, Singapore đến năm 2018 mới rút ngắn xuống T+2. Có thể nói đây là những nỗ lực lớn của cơ quan quản lý, tổ chức vận hành thị trường cũng như thành viên thị trường và ngân hàng thanh toán khi chúng ta đã từng bước rút ngắn thời gian thanh toán nhưng trường hợp mất khả năng thanh toán giao dịch chứng khoán phải vay SBL, phát vay quỹ hỗ trợ thanh toán, ngân hàng thanh toán cũng như lùi, loại bỏ giao dịch chứng khoán trong thời gian qua là hiếm khi xảy ra. Điều này cho thấy năng lực quản trị rủi ro của thành viên thị trường đã được nâng cao và là cơ sở quan trọng để VSD báo cáo cơ quan quản lý cho phép nghiên cứu rút ngắn hơn nữa thời gian thanh toán đối với các chứng khoán có chu kỳ thanh toán T+2.
Ông đánh giá như thế nào về sự sẵn sàng của VSD cũng như các thành viên thị trường trong việc triển khai thực hiện rút ngắn thời gian hoàn tất thanh toán giao dịch chứng khoán đối với các chứng khoán có chu kỳ thanh toán T+2?
Như tôi đã nêu ở trên, việc rút ngắn thời gian thanh toán đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ của các bên liên quan như các thành viên thị trường, ngân hàng thanh toán... do đó trong tháng 6/2022, sau khi được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) chấp thuận phương án điều chỉnh thời gian thanh toán đối với chứng khoán có chu kỳ thanh toán T+2, VSD đã tiến hành xây dựng dự thảo Quy chế thay thế Quy chế hoạt động bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán và Quy chế thay thế Quy chế thành viên lưu ký với nội dung sửa đổi, bổ sung chủ yếu nhằm đảm bảo phù hợp với khung thời gian thanh toán mới cũng như bổ sung một số trường hợp xử lý vi phạm mới để đảm bảo an toàn cho hoạt động thanh toán. Dự thảo hai Quy chế này cũng đã được VSD gửi lấy ý kiến thành viên thị trường, Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán, các sở giao dịch chứng khoán (SGDCK) và ngân hàng thanh toán. Trên cơ sở tổng hợp kết quả đóng góp ý kiến, VSD nhận thấy hầu hết các thành viên thị trường đều đồng thuận với kế hoạch rút ngắn thời gian thanh toán, ngoại trừ một số ít thành viên mong muốn có thêm thời gian để chuẩn bị. Trên cơ sở đó, VSD đã hoàn thiện hai Quy chế và trình UBCKNN thông qua với thời gian áp dụng là từ ngày 29/8/2022. Quãng thời gian này cũng đủ để thành viên thị trường có bước chuẩn bị cần thiết cho việc rút ngắn thời gian thanh toán.
Về mặt hệ thống kỹ thuật, VSD cũng đã rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện một số chức năng, báo cáo để phù hợp với cơ chế, thời gian thanh toán mới như báo cáo thành viên xác nhận đủ tiền thanh toán, báo cáo thành viên hoàn tất phân bổ tiền và chứng khoán cho nhà đầu tư, VSD gửi điện xác nhận hoàn tất thanh toán... đồng thời trong thời gian từ ngày 01/01 đến ngày 26/8/2022, VSD sẽ phối hợp, hỗ trợ các thành viên thị trường có nhu cầu thực hiện kiểm thử chức năng hệ thống, quy trình nghiệp vụ của thành viên để đáp ứng khung thời gian thanh toán mới. Qua trao đổi với một số đơn vị phát triển hệ thống phần mềm cho thành viên thị trường thì về cơ bản, hầu hết các thành viên sẽ hoàn thành công tác chuẩn bị và sẵn sàng triển khai hoạt động thanh toán giao dịch chứng khoán theo khung thời gian mới từ ngày 29/8/2022. Để việc triển khai thực hiện rút ngắn thời gian hoàn tất thanh toán giao dịch chứng khoán đối với các chứng khoán có chu kỳ thanh toán T+2 không gây xáo trộn hoạt động của thị trường và rủi ro cho hoạt động thanh toán, VSD và thành viên thị trường đã có chuẩn bị những gì, thưa ông?
 Việc rút ngắn thời gian thanh toán bên cạnh khả năng nâng cao tính thanh khoản cho thị trường, gia tăng lợi ích cho nhà đầu tư thì đồng thời cũng tiềm ẩn rủi ro mất khả năng thanh toán cao hơn do thời gian thanh toán ngắn hơn đồng nghĩa với việc thành viên lưu ký có ít thời gian hơn để huy động chứng khoán, tiền trong trường hợp kiểm soát không tốt ký quỹ của nhà đầu tư hoặc phát sinh lỗi giao dịch. Đối với TTCK Việt Nam, qua thực tế số lượng trường hợp mất khả năng thanh toán phát sinh trong thời gian từ năm 2016 (thời điểm bắt đầu rút ngắn thời gian hoàn tất thanh toán từ sáng T+3 xuống chiều T+2) cho đến nay là không đáng kể thì cũng có thể đánh giá là năng lực quản lý rủi ro, tính tuân thủ kỷ luật hoạt động giao dịch và thanh toán của hầu hết thành viên thị trường được nâng cao, là cơ sở để đề xuất cơ quan quản lý cho phép rút ngắn hơn nữa thời gian hoàn tất thanh toán giao dịch chứng khoán.
Tuy nhiên, do thời gian hoàn tất thanh toán được đẩy sớm lên (từ 16h lên 11h30 ngày T+2) và thời gian để xử lý các bước công việc liên quan đến hoạt động bù trừ thanh toán như xác nhận kết quả giao dịch, sửa lỗi/ xử lý lỗi sau giao dịch, áp dụng các biện pháp hỗ trợ thanh toán, xác định nghĩa vụ thanh toán, chuyển tiền... cũng được rút ngắn đi tương ứng, do đó để đảm an toàn cho hoạt động thanh toán thì công tác phối hợp giữa VSD, ngân hàng thanh toán và thành viên cần được nâng cao hơn nữa, để kịp thời phát hiện và có phương án xử lý các trường hợp phát sinh. Một trong các nội dung phối hợp quan trọng được VSD bổ sung vào quy trình là yêu cầu thành viên phải xác nhận đủ tiền vào ngày T+1 (sau khi VSD thông báo nghĩa vụ thanh toán), trong trường hợp thiếu tiền, thành viên phải thông báo cho VSD cụ thể nhà đầu tư thiếu tiền để có thể kịp thời xử lý theo quy định. Thành viên không báo cáo hoặc báo cáo sai dẫn tới thiếu tiền thanh toán vào ngày T+2 sẽ bị khiển trách hoặc cao hơn là đình chỉ hoạt động lưu ký chứng khoán nếu vi phạm từ hai lần trở lên. Điều này sẽ giúp cho thành viên nâng cao ý thức, trách nhiệm hơn nữa trong việc tuân thủ quy định về hoạt động giao dịch (nhà đầu tư có đủ tiền và chứng khoán trước khi giao dịch) và hoạt động thanh toán giao dịch chứng khoán.
Về phía thành viên thị trường cũng cần rà soát, nghiên cứu sửa đổi, bổ sung quy trình nghiệp vụ, điều chỉnh chức năng hệ thống nếu cần thiết để đáp ứng yêu cầu triển khai hoạt động thanh toán theo khung thời gian mới. Trong đó, điểm đáng lưu ý là trong Quy chế hoạt động bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán của VSD sẽ bổ sung quy định việc thành viên có trách nhiệm thực hiện phân bổ tiền cho nhà đầu tư bên bán, chứng khoán cho nhà đầu tư bên mua ngay sau khi VSD hoàn tất thanh toán chứng khoán và ngân hàng thanh toán hoàn tất thanh toán tiền và đảm bảo hoàn tất việc phân bổ trước 13h ngày thanh toán đối với cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền có bảo đảm. Quy định này sẽ đảm bảo tính thống nhất về thời gian xử lý nghiệp vụ của thành viên trong việc phân bổ chứng khoán, tiền cho nhà đầu tư, đồng thời giúp nhà đầu tư có nhu cầu có thể mua, bán chứng khoán ngay từ phiên giao dịch chiều.
Ông có kỳ vọng gì sau khi áp dụng khung thời gian thanh toán mới đối với chứng khoán có chu kỳ thanh toán T+2?
Như đã nêu ở trên, theo quy trình thanh toán mới áp dụng từ ngày 29/8/2022, VSD và ngân hàng thanh toán sẽ hoàn tất việc thanh toán giao dịch chứng khoán vào 11h30 và chậm nhất là 12h (trong trường hợp xảy ra mất khả năng thanh toán tiền) ngày thanh toán, ngay sau đó các thành viên thị trường có trách nhiệm phân bổ tiền cho nhà đầu tư bên bán và chứng khoán cho nhà đầu tư bên mua. Theo đó, nhà đầu tư có thể sử dụng chứng khoán mua về hoặc tiền nhận về để giao dịch trong phiên chiều ngày thanh toán thay vì phải chờ đến sáng ngày T+3 như hiện nay. Điều này được kỳ vọng sẽ giúp cho thanh khoản của thị trường có sự gia tăng nhất định, đồng thời giúp nhà đầu tư chủ động hơn trong chiến lược đầu tư như có thể kịp thời hiện thực hóa lợi nhuận hoặc giảm thiểu thiệt hại tùy theo diễn biến của thị trường, nhờ đó tăng thêm sức hấp dẫn của TTCK đối với nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Xin trân trọng cảm ơn ông!